Is't Oké

Cijfers

 
De Sexpert-studie (2013), uitgevoerd door de universiteiten van Gent en Leuven, peilde bij 1.832 personen tussen 14 en 80 jaar uit het Vlaams Gewest naar volgende ervaringen met seksueel grensoverschrijdend gedrag:
  • kwetsende seksuele aanrakingen
  • gedwongen worden om naakt te zijn
  • gedwongen worden om naar seksuele beelden te kijken
  • gedwongen worden om te masturberen
  • gedwongen orale seks (uit te voeren of te ontvangen)
  • (poging) tot verkrachting
 
Uit het onderzoek blijkt dat 16,6% seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaakte vóór 18 jaar (1 op de 5 meisjes en 1 op de 10 jongens), 8,1% van de bevraagde Vlamingen maakte seksueel grensoverschrijdend gedrag mee na 18 jaar (13,8% vrouwen tegenover 2,4% mannen).
 
Bij de federale politie kwamen in 2018 397 meldingen binnen van seksueel geweld op het openbaar vervoer, 1.794 meldingen van seksueel geweld op de openbare weg, 463 meldingen van seksueel geweld op een andere openbare plaats en 1.349 meldingen van seksueel geweld op een publiek toegankelijke plaats.
 
De meeste plegers van seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn bekenden van het slachtoffer. Dat weten we op basis van het Sexpert-onderzoek. Bij volwassenen is de pleger in bijna de helft van de gevallen een (ex-)partner (46,7%), in andere gevallen een kennis (17,9%), een collega of medestudent (10,4%), een vriend(in) (7,8%), een familielid of huisgenoot (4%). Slechts in 14,2% van de gevallen is de pleger een onbekende (bij mannelijke slachtoffers bijna dubbel zo vaak als bij vrouwen).
 
Bij minderjarigen is de pleger in de meeste gevallen een familielid of huisgenoot (24,9%), een kennis (24%), een (ex-)partner (12,9%), een vriend(in) (6,8%), een klasgenoot of medestudent (6,3), een leerkracht, begeleider, hulpverlener, geestelijke… (5,9%). In slechts 16,6% van de gevallen is de pleger een onbekende. Bij minderjarigen is in de meerderheid van de gevallen de pleger een leeftijdsgenoot.
 

Niet zeker? Check het!

Seksueel gedrag kan oké zijn of grensoverschrijdend. We gebruiken het Sensoa Vlaggensysteem om te bepalen of seksueel gedrag oké is of niet.
 
  1. Wederzijdse toestemming: alle betrokkenen gaan akkoord en voelen zich er prettig bij.
  2. Vrijwilligheid: er is geen sprake van beloning, manipulatie, druk of dwang.
  3. Gelijkwaardigheid: de partners zijn gelijkwaardig op vlak van leeftijd, intelligentie, macht, maturiteit.
  4. Ontwikkeling: het gedrag is typisch en aanvaardbaar voor de ontwikkelingsfase. Dit criterium geldt enkel voor kinderen en jongeren.
  5. Context: het gedrag houdt rekening met de omgeving en stoort/choqueert niemand.
  6. Zelfrespect: het gedrag veroorzaakt geen fysieke, emotionele of psychische schade bij de persoon zelf.
Vanaf het moment dat één van deze criteria niet oké is, spreken we van seksueel grensoverschrijdend gedrag.
 

Getuigenissen

 
Voorafgaand aan de campagne werden verschillende slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag geïnterviewd.
 
 “Ik was bang dat hij geen contact meer zou willen met mij.”
 
Vorig schooljaar stuurde een zestienjarig meisje via Snapchat een naaktfoto naar een klasgenoot, nadat hij haar had overtuigd met lieve berichtjes en seksueel getinte foto’s. Drie maanden later besliste de jongen deze foto te tonen aan een vriend, waarna die vriend de foto verder verspreidde. Onder de ontvangers zaten heel wat vrienden van het meisje, maar toch greep niemand in.
 
 “Ik blokkeer nu snel nieuwe volgers.”
 
Twee jaar geleden benaderde een onbekende man een vrouw via Facebook. Aanvankelijk bleef het aantal berichten beperkt, maar al snel begon de man ook via Snapchat en Instagram contact op te nemen. Tot vandaag ontvangt ze seksueel getinte berichten en foto’s via een vals profiel.
 
“Gelukkig grepen de omstaanders in.”
 
Tijdens de Gentse Feesten stak een een man plots zijn hand onder de rok van een 21-jarige vrouw terwijl ze een drankje bestelde. Dat rokje was inderdaad heel kort, vond ze zelf, waardoor ze de gebeurtenis niet onmiddellijk als seksueel geweld percipieerde. Gelukkig werd de man door de omstaanders naar buiten gestuurd.
 
“Ik dacht onmiddellijk: ik moet niet meer langs die straat wandelen.”
 
Een jongen die ze niet heel erg goed kende duwde een studente op een feestje tegen de muur om haar te zoenen. Zij wou dit helemaal niet en heeft zich uiteindelijk kunnen loswrikken. Toen ze huiswaarts keerde na een andere uitgaansavond stapte een man uit zijn bestelwagen om haar verder in de straat op te wachten met zijn geslachtsdeel in zijn hand. Ook die keer is ze snel weggelopen.
 

Beleidsaanbevelingen

 
1.Empathisch vermogen, assertiviteit, conflicthantering, communicatie en intimiteit… Het zijn stuk voor stuk essentiële vaardigheden om kwaliteitsvolle partnerrelaties aan te gaan. De school neemt voor een deel deze taak op zich met het aanbieden van relationele en seksuele vorming (RSV). RSV behoort tot de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen van het Vlaams onderwijs en zorgt ervoor dat kinderen en jongeren ook verplicht les krijgen over relaties en seksualiteit. Toch vormt relationele en seksuele vorming nog steeds geen vak of leergebied op zich. Hoe scholen dit dus concreet vormgeven, hangt af van het opvoedingsproject. De kwaliteit en de aanpak verschillen sterk van school tot school en van leerkracht tot leerkracht. Aangezien deze vaardigheden minstens even belangrijk zijn als algoritmes en de Franse aanvoegende wijs, vragen we meer aandacht voor relationele en seksuele vorming via de vakoverschrijdende eindtermen én binnen de lerarenopleiding en nascholingen.
 
2. In 2011 benadrukte de Raad van Europa het belang van toestemming, en nam het begrip op in artikel 36 van de Istanbulconventie. Het aantal Europese landen dat effectief consent vermeldt in de zedenwetgeving blijft echter beperkt. In België werd dit wel gedaan in artikel 375 van het Belgisch Strafwetboek, over verkrachting.[2]
 
“Verkrachting is elke daad van seksuele penetratie van welke aard en met welk middel ook, gepleegd op een persoon die daar niet in toestemt. Toestemming is er met name niet wanneer de daad is opgedrongen door middel van geweld, dwang, bedreiging, verrassing of list of mogelijk is gemaakt door een onvolwaardigheid of een lichamelijk of een geestelijk gebrek van het slachtoffer.”
 
De interpretatie van de term roept echter een aantal vragen op. Nog steeds wordt onder meer geweld gekoppeld aan toestemming. Slachtoffers die zich niet hebben verzet, percipiëren zichzelf dan ook zeer dikwijls niet als slachtoffer. Ook is het niet duidelijk hoe die toestemming begrepen moet worden. Op dit moment lijkt het zwijgen-is-toestemmen-principe te domineren. Zolang er geen duidelijke neen is gezegd, is er sprake van toestemming. Nochtans is de betekenis van toestemming het ergens mee eens zijn.
 
De Zweedse zedenwetgeving veranderde op 1 juli 2018.[3] Ook dit land nam toestemming op in zijn wetgeving rond seksueel geweld, maar stelt dat seks zonder expliciete toestemming verboden is. Mensen moeten woordelijk instemmen met seks of actief laten zien dat ze het willen opdat er sprake is van toestemming. Hierna volgde Spanje het Zweedse voorbeeld. Premier Pedro Sanchez gaf mee dat als een persoon neen zegt, het ook neen betekent, maar als er geen ja wordt gezegd, dat ook neen betekent.
 
In de nieuwe Belgische strafwet, die vorige legislatuur uiteindelijk niet werd gestemd maar deze legislatuur ongetwijfeld opnieuw op tafel komt, werd het begrip toestemming aangescherpt in lijn met onze visie. Het wetsvoorstel tot invoering van een nieuw Strafwetboek (DOC 54 3651/001) erkent dat de huidige strafwet een lacune bevat en stelt een aanpassing van het begrip toestemming voor. Het wetsvoorstel omschrijft dit als volgt:
 
 “…Vereist is dan dat een accurate invulling wordt gegeven aan de toestemmingspremisse. Een toestemming kan op verschillende wijzen worden geuit. Een toestemming kan niet alleen verbaal, maar ook non-verbaal worden gegeven.”
 
Het wetsvoorstel vult het begrip ‘toestemming’ heel breed in en vindt het niet nodig dat alle factoren waaruit de afwezigheid van toestemming juridisch kan worden afgeleid op te sommen, op het gevaar af onvolledig te zijn.
 
“Toestemming veronderstelt dat deze uit vrije wil is gegeven. Dit wordt beoordeeld in het licht van de omstandigheden van de zaak. Het gebrek aan verweer van het slachtoffer impliceert niet noodzakelijk toestemming. De toestemming kan worden ingetrokken op elk ogenblik voor of tijdens de seksuele handeling”
 
“Ook de volgende hypothesen worden bv. geviseerd: — het stellen van een seksuele handeling op een ogenblik dat het slachtoffer buiten bewustzijn is of slaapt; — het stellen van een seksuele handeling op een ogenblik dat het slachtoffer niet in staat is om uit vrije wil toe te stemmen ten gevolge van een intoxicatie door alcohol of enige andere substantie.”
 
Het wetsvoorstel stelt dat toestemming met een bepaalde seksuele handeling op zichzelf niet de toestemming impliceert met enige andere handeling en dat de toestemming kan worden ingetrokken op elk ogenblik vóór of tijdens de seksuele handeling. Er is met andere woorden dan geen toestemming meer. We juichen het dus toe dat de strafwet het begrip toestemming heel breed invult en dringen er bij de wetgever op aan dat dit effectief wordt ingevoerd.
 
3. We pleiten voor een  verhoogde aandacht voor de preventie en aanpak van seksueel grensoverschrijdend gedrag in sectoren die de overheid reguleert of subsidieert (onderwijs, jeugd, cultuur, welzijn, etc.)
 
4. We benadrukken het belang van een maatschappelijke cultuuromslag op het vlak van grensoverschrijdend gedrag waarbij het probleem benoemd, (h)erkend en aangepakt wordt.
 
Met een cultuuromslag bedoelen we onder andere het aanpakken van:
 
  • ‘victim blaming’: de attitude om de verantwoordelijkheid van seksueel grensoverschrijdend gedrag bij het slachtoffer te leggen;
  • de neiging om dergelijk gedrag te bagatelliseren;
  • de stigmatisering van de slachtoffers of de plegers;
  • stereotypen die een effectieve preventie en hulpverlening in de weg staan (bijvoorbeeld de ontkenning dat mannen en holebi’s ook slachtoffer kunnen zijn).
[1] Verdrag van de Raad van Europa inzake het voorkomen en bestrijden van geweld tegen vrouwen en huiselijk geweld. Raad van Europa, 2011.
[2] Artikel 375. Strafwetboek, 1867.
[3] Consent – the basis requirement of new sexual offences legislation. Ministry of Justice, 2018.
 

Actieplaatsen

 
zij-kant en vzw Zijn voeren actie op hogescholen en universiteiten met de Eva Mouton-postkaartjes en de FlirterTwister. Door te draaien aan deze Twister krijg je een combinatie van een persoon, een gedrag en een context. Bv: Je lief kust je bij de bakker, of: je baas vraagt naar je relatiestatus. De FlirterTwister maakt de grijze zone concreet en toont aan dat je gedrag eerst moet aftoetsen bij de ander.
 
De acties met de FlirterTwister vinden telkens van 12 uur tot 14 uur plaats op volgende locaties:
  • Erasmushogeschool (Zespenningenstraat 70, 1000 Brussel – inkomhal): 4/11
  • Thomas More Antwerpen (Sint-Andriesstraat 2, 2000 Antwerpen): 7/11
  • VUB (Pleinlaan 2, 1050 Brussel – Esplanade, ter hoogte van resto): 14/11
  • UGent (Sint-Pietersnieuwstraat 33, 9000 Gent – UFO): 18/11
  • PXL Hasselt (Campus Vildersstraat 5, 3500 Hasselt): 25/11
  • KU Leuven (Oude Markt 13, 3000 Leuven – Campus Sociale Wetenschappen aan de doorgang naar Alma 2): 29/11

Pers

 
Persbericht: Sensibiliseringscampagne “Is ’t oké? Niet zeker? Check het!” wil seksueel grensoverschrijdend gedrag helpen voorkomen
 
“Is ’t oké?” Dat is niet altijd even duidelijk als de hormonen een hoge vlucht nemen. Maar ben je niet zeker, dan check je het gewoon even. Het zou de eerste les seksuele opvoeding moeten zijn op school. Voor we zover zijn is het de insteek van de nieuwste sensibiliseringscampagne van Sensoa, zij-kant en vzw Zijn.
 
Met social media-filmpjes met influencers, een digitale FlirterTwister en zelftest, Eva Mouton-cartoons en acties naar hoger en secundair onderwijs zetten ze iedereen aan om bij twijfel de check te doen. Dat kan seksueel grensoverschrijdend gedrag helpen voorkomen. Make Belgium Great Again besteedt op 3/11 aandacht aan seksueel grensoverschrijdend gedrag op het werk.
 
Check of er toestemming is in de grijze zone
 
Een flirterig berichtje, een vluchtige hand, een uitnodiging om na de werkuren iets te gaan drinken of een uit de hand gelopen nacht: soms is ’t oké, soms ook niet. De grijze zone, waarin het onduidelijk is of een seksueel getinte opmerking of handeling door de beugel kan, blijkt heel groot te zijn. Vaak is het niet duidelijk waar de grenzen liggen. Nochtans is het glashelder: alles mag, tenminste als de andere partij daar toestemming voor geeft. Dat kan expliciet of impliciet, maar vaak ontbreekt deze toestemming.
 
De campagne sensibiliseert en verhoogt de bespreekbaarheid van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Via diverse campagne-uitingen doen we iedereen reflecteren over eigen gedrag en het belang van toestemming. We willen dat mensen zich meer handelingsbekwaam voelen wanneer ze zich binnen een grijze zone bevinden, door hen mee te geven hoe ze kunnen handelen.
 
  • Doe de check bij jezelf. Krijg je signalen dat er toestemming is en zal die persoon het kunnen aangeven als hij of zij het niet fijn vindt?
  • Doe de check bij de ander. Het is nu eenmaal geen exacte wetenschap; soms weet je niet of de ander met je gedrag gediend is. Check het dan even.
  • Doe de check als omstaander. Het kan een groot verschil maken als je als omstaander even de check doet. Dat kan aan de hand van de slagzin “Is ‘t oké?”
Een campagne die nodig is
 
Dat er seksueel grensoverschrijdend gedrag bestaat en dat dit een probleem is, blijkt al langer uit cijfers. 13,8% van de vrouwen maakte reeds seksueel grensoverschrijdend gedrag mee na 18 jaar, tegenover 2,4% van de mannen (Sexpert-studie, 2013).
 
Bij minderjarigen is de situatie nog erger. Uit hetzelfde onderzoek blijkt dat 1 op de 5 meisjes en 1 op de 10 jongens seksueel grensoverschrijdend gedrag meemaakte vóór 18 jaar .
 
Waaruit bestaat de campagne?
 
  • Eva Mouton ontwierp het Is ’t oké-logo alsook de cartoons op de postkaarten, met op de achterkant een kleine Is ’t oké-check die doorverwijst naar een zelftest (zie later). Deze postkaarten verspreidt Sensoa samen met nieuw educatief materiaal naar middelbare scholen terwijl zij-kant en vzw Zijn actievoeren op hogescholen en universiteiten met de kaartjes en de FlirterTwister (zie later).
     
  • Op social media zijn er korte filmpjes te zien waarin duo’s van influencers reflecteren over twijfelachtige situaties aan de hand van de FlirterTwister. Zangeres en actrice Tinne Oltmans doet dat samen met radiopresentator Tom De Cock (MNM), Flo Windey (Flowjob van Studio Brussel) gaat aan de slag met fotografe en model Raia-Maria Laura. WJNH-woordvoerster en activiste Jitske Van de Veire gaat in discussie met haar collega-woordvoerdsters Senne Misplon en Naomi Vanhauermeiren, stand-up comedian Thomas Smith reageert samen met acteur Ivan Pecnik (bekend van onder meer Tegen de Sterren op).
     
  • Die FlirterTwister kan ook digitaal gespeeld worden via Allesoverseks.be van Sensoa. Door te draaien aan drie spinners krijg je een combinatie van een persoon, een gedrag en een context. Bv: Je lief kust je bij de bakker, of: je baas vraagt naar je relatiestatus. De FlirterTwister maakt de grijze zone concreet en toont aan dat je gedrag eerst moet aftoetsen bij de ander. Zo’n check is bovendien niet moeilijk en verpest de sfeer niet, integendeel: het loont! Op de site vind je daarnaast meer info over seksueel grensoverschrijdend gedrag, criteria om gedrag te beoordelen, tips over hoe je de check kan doen, maar ook positieve voorbeelden. De filmpjes met de influencers zijn daar integraal te bekijken.
     
  • Op de campagnewebsite horenzienenpraten.be vind je naast meer info over de campagne ook een  zelftest om je eigen seksueel gedrag te checken. Stellingen als ‘Als ik iemand wil versieren en die persoon reageert niet, dan dring ik verder aan’ doen mensen nadenken over hun eigen gedrag en mythes worden ontkracht door een korte uitleg.
     
  • Make Belgium Great Again brengt een reportage over seksueel grensoverschrijdend gedrag op het werk op zondagavond 3 november, en gebruikt daarbij ook de slagzin van de campagne. Het programma zal de campagne ook promotioneel ondersteunen.
Wie zijn de initiatiefnemers
 
zij-kant is een sociaal-culturele beweging die gespecialiseerd is in het thema gender en gelijke kansen. Als progressieve vrouwenbeweging organiseert zij-kant een laagdrempelig activiteitenaanbod op het gebied van sensibilisatie, educatie en sociale actie.
 
Sensoa is het Vlaams expertisecentrum voor seksuele gezondheid. Sensoa wil de seksuele gezondheid in Vlaanderen en Brussel bevorderen, binnen een internationaal perspectief.
 
Vzw Zijn brengt de samenleving in beweging tegen familiaal geweld om de spiraal van geweld te doorbreken. Zij ziet het als haar taak en uitdaging om het heersende taboe rond ‘familiaal geweld’ te doorbreken en een zo breed mogelijk publiek te informeren, sensibiliseren en te mobiliseren m.b.t. het voorkomen, de ernst en de complexiteit van het thema geweld.
 
Niet voor publicatie
 
U bent welkom op de aftrap van de campagne op 4 november in de Erasmushogeschool (Zespenningenstraat 70, 1000 Brussel – inkomhal) van 12 tot 14 uur. Op dit eerste actiemoment met de FlirterTwister is er mogelijkheid om beelden te schieten en interviews te doen op het dakterras.
 
Gelieve bij elk artikel steeds 1712, de hulplijn voor elke burger die vragen heeft over geweld, misbruik en kindermishandeling, te vermelden.
 
Voor persvragen kan u terecht bij: 
 
Julie Van Garsse, stafmedewerker bij zij-kant  (0496 83 08 30 – julie.vangarsse@zij-kant.be)
Julia Day, beleidsmedewerker seksueel grensoverschrijdend gedrag bij Sensoa (0472 47 57 81- julia.day@sensoa.be)
Mieke De Schepper, stafmedewerker bij vzw Zijn (0468 15 26 74 – mieke@vzwzijn.be)
Of andere experts. Boris Cruyssaert helpt u graag verder (boris.cruyssaert@sensoa.be, 0486 10 91 43)
 
De acties met de FlirterTwister vinden telkens van 12 uur tot 14 uur plaats op volgende locaties:
 
Erasmushogeschool (Zespenningenstraat 70, 1000 Brussel – inkomhal): 4/11
Thomas More Antwerpen (Sint-Andriesstraat 2, 2000 Antwerpen): 7/11
VUB (Pleinlaan 2, 1050 Brussel – Esplanade, ter hoogte van resto): 14/11
UGent (Sint-Pietersnieuwstraat 33, 9000 Gent – UFO): 18/11
PXL Hasselt (Campus Vildersstraat 5, 3500 Hasselt): 25/11
KU Leuven (Oude Markt 13, 3000 Leuven – Campus Sociale Wetenschappen aan de doorgang naar Alma 2): 29/11
 
Volg de campagne op www.instagram.com/zij_kant – www.facebook.com/Sensoa – www.facebook.com/zijkantvzw – www.facebook.com/stoppartnergeweld – www.twitter.com/Sensoa_be – https://twitter.com/zij_kant en www.horenzienenpraten.be – www.allesoverseks.be